Yếu tố nguy cơ, nguyên nhân và cách phòng mắc bệnh tiểu đường
Nguyên nhân dẫn đến bệnh tiểu đường là gì? Cùng tìm hiểu cơ chế gây ra bệnh tiểu đường và cách phòng ngừa mắc bệnh tiểu đường.
1. Cơ chế gây bệnh tiểu đường
Bệnh tiểu đường xảy ra khi có sự mất cân bằng giữa mức nhu cầu và tốc độ sản xuất hormone insulin của cơ thể.
1.1. Vai trò của insulin và quá trình chuyển hóa glucose
Khi chúng ta ăn vào, thức ăn sẽ được chia thành các thành phần nhỏ hơn bằng các enzyme. Trong đó, đường và carbohydrate được phân hủy thành glucose để cơ thể sử dụng chúng làm nguồn năng lượng. Bên cạnh đó, gan cũng có khả năng sản xuất glucose.
Ở người bình thường, hormone insulin, được tạo ra bởi các tế bào beta của tuyến tụy, có vai trò điều chỉnh lượng glucose trong máu. Khi lượng glucose dư thừa trong máu, insulin sẽ kích thích các tế bào hấp thụ đủ lượng glucose từ máu để cung cấp năng lượng mà chúng cần.
Insulin cũng kích thích gan hấp thụ và lưu trữ lượng glucose dư thừa trong máu. Sự giải phóng insulin được kích hoạt sau bữa ăn khi lượng đường trong máu tăng lên. Khi lượng đường trong máu giảm, ví dụ như trong khi tập thể dục, nồng độ insulin cũng giảm theo.
Insulin cao sẽ thúc đẩy sự hấp thu glucose, quá trình glycolysis (phân hủy glucose) và glycogenesis (hình thành dạng dự trữ glucose gọi là glycogen), cũng như sự hấp thu và tổng hợp axit amin, protein và chất béo.
Ngược lại, lượng insulin thấp sẽ thúc đẩy quá trình tân tạo glucose (phân hủy các chất nền khác nhau để giải phóng glucose), phân hủy glycogen (phân hủy glycogen để giải phóng gluose), phân hủy lipid (phân hủy lipid để giải phóng glucose) và phân giải protein (phân hủy protein để giải phóng glucose). Từ đó làm tăng lượng đường trong máu.
1.2. Cơ chế gây bệnh tiểu đường tuýp 1
Đối với bệnh tiểu đường tuýp 1, hệ thống miễn dịch tấn công và phá hủy các tế bào beta sản xuất insulin của tuyến tụy. Có sự thiếu hụt tế bào beta dẫn đến thiếu hụt insulin hoàn toàn. Vì vậy, nó được gọi là bệnh tự miễn khi có kháng thể kháng insulin hoặc kháng tế bào tiểu đảo có trong máu. Những điều này gây ra sự xâm nhập tế bào lympho và phá hủy các đảo nhỏ của tuyến tụy. Sự phá hủy có thể mất thời gian nhưng bệnh khởi phát nhanh và có thể xảy ra trong vài ngày đến vài tuần.
Có thể có các tình trạng tự miễn dịch khác liên quan đến bệnh tiểu đường loại 1 bao gồm bệnh bạch biến và suy giáp. Bệnh tiểu đường loại 1 luôn cần điều trị bằng insulin và sẽ không đáp ứng với thuốc uống kích thích insulin.
1.3. Cơ chế bệnh tiểu đường tuýp 2
Tình trạng này là do thiếu hụt insulin tương đối chứ không phải do thiếu hụt tuyệt đối. Điều này có nghĩa là cơ thể không thể sản xuất đủ insulin để đáp ứng nhu cầu. Có sự thiếu hụt tế bào Beta kết hợp với tình trạng kháng insulin ngoại biên.
Kháng insulin ngoại vi có nghĩa là mặc dù nồng độ insulin trong máu cao nhưng đồng nghĩa với tình trạng hạ đường huyết hoặc lượng đường trong máu thấp. Điều này có thể là do những thay đổi trong cơ quan thụ cảm insulin dẫn đến hoạt động của insulin.
Béo phì là nguyên nhân chính gây kháng insulin. Trong hầu hết các trường hợp, theo thời gian, bệnh nhân cần dùng insulin khi thuốc uống không kích thích giải phóng đủ insulin.
1.4. Cơ chế bệnh tiểu đường thai kỳ
Bệnh tiểu đường thai kỳ xảy ra khi có quá nhiều hormone kháng insulin trong thai kỳ. Điều này dẫn đến tình trạng kháng insulin và lượng đường trong máu cao ở mẹ. Cơ chế chính xác của bệnh tiểu đường thai kỳ vẫn chưa được biết rõ. Tuy nhiên, một số nhà nghiên cứu cho biết, các hormone thai kỳ được cho là làm gián đoạn hoạt động thông thường của insulin.
2. Yếu tố nguy cơ gây tiểu đường
Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 1 và tuýp 2 khá đa dạng
2.1. Đối với bệnh tiểu đường tuýp 1
Các yếu tố nguy cơ của bệnh tiểu đường loại 1 không rõ ràng như tiền tiểu đường và tiểu đường loại 2. Chúng bao gồm:
- Tiền sử gia đình: Có cha mẹ, anh chị em mắc bệnh tiểu đường loại 1.
- Tuổi: Bạn có thể mắc bệnh tiểu đường loại 1 ở mọi lứa tuổi, nhưng bệnh thường phát triển ở trẻ em, thanh thiếu niên hoặc thanh niên.
- Dân tộc: Tại Hoa Kỳ, người da trắng có nhiều khả năng mắc bệnh tiểu đường loại 1 hơn người Mỹ gốc Phi và người gốc Tây Ban Nha hoặc người Latinh.
2.2. Đối với bệnh tiểu đường tuýp 2
Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình khởi phát tiểu đường tuýp 2 khá đa dạng. Chúng ta có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường cao hơn nếu có các yếu tố sau:
- Bị tiền tiểu đường.
- Đang thừa cân.
- Từ 45 tuổi trở lên.
- Có cha mẹ, anh chị em mắc bệnh tiểu đường loại 2.
- Hoạt động thể chất ít hơn 3 lần một tuần.
- Đã từng mắc bệnh tiểu đường thai kỳ (tiểu đường khi mang thai) hoặc sinh con nặng trên 9 pound.
- Là người Mỹ gốc Phi, người gốc Tây Ban Nha hoặc người La tinh, người Mỹ gốc Ấn Độ hoặc người bản địa Alaska. Một số người dân đảo Thái Bình Dương và người Mỹ gốc Á cũng có nguy cơ cao hơn.
2.3. Đối với bệnh tiểu đường thai kỳ
Bệnh tiểu đường thai kỳ thường biến mất sau khi bệnh nhân sinh con. Tuy nhiên nó vẫn làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 2 sau này đối với cả mẹ và con. Vì thế, hãy quản lý các yếu tố nguy cơ sau để phòng ngừa bệnh tiểu đường thai kỳ:
- Bị tiểu đường thai kỳ trong lần mang thai trước.
- Đã sinh ra một em bé nặng hơn 9 pound.
- Đang thừa cân.
- Trên 25 tuổi.
- Có tiền sử gia đình mắc bệnh tiểu đường loại 2.
- Bị rối loạn nội tiết tố gọi là hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS).
- Là người Mỹ gốc Phi, người gốc Tây Ban Nha hoặc người La tinh, người Mỹ gốc Ấn Độ, người Alaska bản địa, người Hawaii bản địa hoặc người dân đảo Thái Bình Dương.
3. Nguyên nhân gây tiểu đường
Nguyên nhân chính xác của hầu hết các loại bệnh tiểu đường vẫn chưa được biết. Trong mọi trường hợp, đường tích tụ trong máu. Nguyên nhân là do tuyến tụy không sản xuất đủ insulin. Cả bệnh tiểu đường loại 1 và loại 2 đều có thể do sự kết hợp của các yếu tố di truyền hoặc môi trường. Cho đến nay chúng ta vẫn không rõ những yếu tố đó có thể là gì.
Các nhà nghiên cứu nghĩ rằng gen hoặc môi trường của bạn có thể là nguyên nhân gây ra bệnh tiểu đường loại 1. Bên cạnh đó, bệnh tiểu đường loại 2 là kết quả của việc tuyến tụy không sản xuất đủ insulin và tình trạng kháng insulin khi cơ thể không thể sử dụng lượng insulin mà nó tạo ra. Tiểu đường loại 2 liên quan nhiều hơn đến các yếu tố như béo phì, nguồn gốc dân tộc, tiền sử gia đình mắc bệnh tiểu đường loại 2 và các yếu tố môi trường khác.
Mặt khác, bệnh tiểu đường thai kỳ xảy ra trong thời kỳ mang thai. Nguyên nhân được cho là do sự thay đổi hormone trong thai kỳ. Ngoài ra, gen, chế độ ăn uống và thói quen tập thể dục của phụ nữ cũng có thể là nguyên nhân.
>>> Xem thêm Triệu chứng của bệnh tiểu đường là gì? Khi nào nên đi gặp bác sĩ?
4. Phòng ngừa mắc bệnh tiểu đường
Nếu bạn có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường, bạn hoàn toàn có thể ngăn ngừa hoặc trì hoãn việc mắc bệnh. Hầu hết các phương pháp phòng ngừa tiểu đường đều liên quan đến việc thực hiện một lối sống lạnh mạnh hơn. Chúng bao gồm:
- Kiểm soát cân nặng: Đây là một phần quan trọng trong hành trình phòng ngừa bệnh tiểu đường. Chúng ta có thể ngăn ngừa hoặc trì hoãn bệnh tiểu đường bằng cách giảm 5 đến 10% trọng lượng hiện tại. Và một khi đã giảm cân thì điều quan trọng là bạn không được tăng cân trở lại.
- Kế hoạch ăn uống lành mạnh: Hãy giảm lượng calo mà bạn ăn và uống mỗi ngày để có thể giảm cân và duy trì cân nặng ổn định. Bạn có thể bắt đầu với việc giảm khẩu phần ăn, giảm lượng chất béo và đường. Ngoài ra, bạn cũng nên ăn uống đa dạng các nhóm thực phẩm và chú trọng hơn đến nhóm chất xơ (ngũ cốc nguyên hạt, trái cây và rau quả).
- Tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe , bao gồm giúp bạn giảm cân và giảm lượng đường trong máu. Cả hai điều này đều làm giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2. Để phòng ngừa tiểu đường , hãy cố gắng dành ít nhất 30 phút hoạt động thể chất 5 ngày một tuần.
- Không hút thuốc: Hút thuốc có thể góp phần kháng insulin, có thể dẫn đến bệnh tiểu đường loại 2. Nếu bạn đã hút thuốc, hãy cố gắng bỏ thuốc .
